CEPFORUM : TÜrk DÜnyasina Genel BakiŞ

Gagauz Cumhuriyeti

Romanya'nin kuzeyinde, Moldova Cumhuriyeti güneyinde yer alan Gagauz Cumhuriyetinin Nüfusu 200.000'dir. Oguzlarin bir kolu olan Gagauzlar Ortodoks Hristiyan olup, Gagauz Cumhuriyeti disinda 300 binden fazla Gagauz yasamaktadir. Baskenti Komrad'dir.

Deliorman Türkleri, Asparuk Bulgarlari da denilen Gagauzlar, Anadolu Türkçesine yakin bir dil kullanmaktadirlar. Türk kök ve kültürüne bagli kalmis ve günümüze kadar da bunlari yasatmislardir.

XVI. asirda Osmanli Imparatorluguna katilan Gagauzeli, 1918 yilinda Rusya, 1941 yilinda Romanya, 1944 yilinda da SSCB idaresine girmis, SSCB tarafindan Ukrayna'ya bagli olan Moldova SSCB'nin sinirlari içinde kabul edilmistir.

SSCB'nin yikilmasindan sonra 21 Agustos 1990 tarihinde bagimsizlik ilân edilerek, Gagauz Cumhuriyeti ilân edilmistir. 25 Ekim 1990'da seçim yapan Gagauzlara Mirçe Durag idaresindeki "Milliyetçi Moldova Halk Cephesi"nin 50 bin militani silâhli saldirida bulunmustur. Bu saldirilara karsi ölümü göze alan 100 bin Gagauz Komrad'da toplanarak karsi koymus, bütün Gagauz köylerinin bu direnise kati!malari sonucu 25 ekimde seçimler yapilmis, 31 ekimde de Gagauz Meclisi olusturulmustur. Ancak Moldova Yüksek Sovyeti Bagimsizlik ilânini kabul etmemistir.

27 Agustos 1991 yilinda Moldova'nin bagimsizlik ilân etmesi üzerine Gagauzlar da Özerk Cumhuriyetlerini ilân etmisler ve 23 Aralik 1994 yilinda Moldova Cumhuriyeti bu özerkligi tanimistir.

28 Mayis - 11 Haziran 1995 yilinda Gagauzeli'nde yeniden seçim yapilmis ve 34 milletvekili ve "Halk Toplulugu" adi verilen Gagauz Meclisi teskil edilmistir. Ayni ay yapilan Cumhurbaskanligi seçiminde ise eski Komünist Parti lideri ve Moskova'ya bagliligi ile taninan Georgu Tobunscik Cumhurbaskani seçilmistir.

Gagauzeli'nde bagimsizlik ile ilgili birçok kurum ve basin faaliyette olup, Gagauz Sesi gazetesi bunun öncülügünü yapmaya çalismaktadir. Eski Cumhurbaskani Stephan Topal ve Petr Zavriçko'nun liderliginde faaliyetlerine devam etmektedir.

Hakas Cumhuriyeti

Sibirya'nin güneyinde, Sayan-Altay daglarinin yaninda Altay Cumhuriyetinin kuzeyinde yer alan Hakasya, 62.000 km2'lik bir yüzölçümü ile Rusya Federasyonuna bagli özerk bir cumhuriyettir.

Hakasya'da 100'den fazla halk yasamakta olup, nüfusu 270.000'dir. Bunun 90-100 binini Hakas Türkü teskil etmektedir.

Baskenti Abakan olan Hakas Cumhuriyeti güçlü bir ekonomi ve ziraate sahiptir.

Uygur Türkçesine yakin Türkçe kullanan Hakaslarin asil adi Koray (Hooray)lardir. Kaçin,
Sogay, Kizil ve Koybol olmak üzere dört boydan meydana gelmislerdir.

VI. ve XIV. yüzyillarda bagimsiz bir devlet olan Hakasya, 1727 yilinda Rus isgaline ugramis, Rus-Çin Antlasmasi sonucunda Rusya'ya baglanmistir. 1930 yilinda özerk bölge statüsüne kavusan Hakasya, SSCB'nin dagilmasindan sonra "Hakasya Büyük Meclisi"nin aldigi bir kararla Rusya'ya bagli özerk cumhuriyet statüsünü ilân etmistir. Bu gelisme üzerine Rusya Federasyonu 3 Haziran 1991 tarihinde Hakas Özerk Cumhuriyetini kabul ve ilân etmistir.

Hakas parlâmentosunun bagimsizlik yerine özerklik statüsünü kabul etmesinin en büyük sebebi, 72 milletvekili bulunan parlamentodaki Rus milletvekillerinin çogunlukta olmasidir. Parlamento, hükümet ve devlet kadrolari Ruslarin kontrolünde olup, Hakas halkinin bagimsizlik hareketine müsaade edilmemektedir. Hükümet ve KGB bütün telekomünikasyonu kontrol altinda tutmakta, Türkiye'ye yaklasim belirli kaliplar altinda tutulmaktadir.

Kabardey-Balkar Cumhuriyeti

Kuzey Kafkasya'da Büyük Kafkas siradaglarinin kuzey eteklerinde Rusya Federasyonuna bagli özerk bir cumhuriyettir. Cumhuriyeti meydana getiren Balkarli Türkleri Karaçayli Türklerden ayiran Rusya, Kabardeylerle Balkarli Türkleri birlestirerek bu cumhuriyeti kurmustur.

Bu zorlama sonucu ortaya çikan Kabardey-Balkar Cumhuriyetinin yüzölçümü 12.500 km2'dir. Nüfusu 674.000 olan cumhuriyette Balkarli Türkler

88.000'in üzerindedir. Baskenti Nalçik olan Cumhuriyette Türkler çogunlukla daglik ve yaylalik bölge olan güneyde yasamaktadirlar.

Kendi aralarinda Mezengi, Bezingil, Hukanli, Çezimli ve Baksamli gibi kollara ayrilan Balkarlilar Müslüman olup, Altay dil grubuna baglidirlar.

1920 yilinda otonom bölge statüsü kazanan Balkarya, 1922 yilinda Kabardeylerle birlestirilerek Kabardey-Balkar Muhtar Vilâyeti kurulmus, 1936 yilinda ise Muhtar Cumhuriyet olmustur.

SSCB'nin dagilmasina yakin 1989 yilinda ilk Balkar dernegi "NIGIS" kurularak, bagimsizlik için faaliyete geçti. Yapilan seçimlerde az sayida Balkarli Türk milletvekili seçildi. 19 Agustos 1990'da bu milletvekillerinin yaptigi kurultayda Kabardeylerden ayrilma karari alindi. Bu arada 1990 yilinda yapilan Rus Parlâmentosu seçimlerinde hiçbir Balkarli seçimi kazanamamistir.

Bunun üzerine Halk Teskilâti "Töre-Balkar Formu" kuruldu. Bu teskilâtin basina Bahaeddin Etezov getirildi. 30 Mart 1991 yilinda yapilan Kurultay'da bagimsizlik karari alindi. 17 Kasim 1991 tarihinde Rusya'ya bagli Balkariye Cumhuriyeti ilân edildi. Bu karar 19 Aralik 1991 tarihinde Kabardey-Balkar Yüksek Surasinin karariyla yapilan referandumda da desteklendi.

Hâlen parlâmentosu, 34 bakanli hükümeti, cumhurbaskani olan Kabardey-Balkar Cumhuriyetinde, cumhurbaskani eski komünist parti baskani olup, sorunu Rus yanlisi olarak güçle çözüp, Balkariye'nin ayrilmasini istememektedir. Hükümette 3 Balkarli Türk bakandir.

21 Kasim 1996 yilinda toplanan Türk Halklari Asamblesi Balkarlilarin istegi üzerine Balkar Cumhuriyetinin ilân edilmesi ve Kabardey-Balkar Cumhuriyetinin terkibinden çikarilmasi için siyasi bir beyanname yayimlamistir. Simdi Rusya Federasyonunun bu karari uygulama sekli beklenilmektedir.

Kirim Cumhuriyeti

Karadeniz'in kuzeyinde Kirim yarimadasinda Ukrayna'ya bagli özerk cumhuriyet olan Kirim'in yüzölçümü 26.945 km2'dir

Baskenti Akmescit, nüfusu 2.632.400 olan Kirim Cumhuriyeti nüfus kompozisyonunda Kirim Türkleri, Rus ve Ukraynalilardan sonra 300 bin nüfusla üçüncü sirayi almakta, ayrica Karaim ve Kirimçak Türklerinden bir kisimda Kirim'da yasamaktadirlar.

MÖ VII. -IV yy'larda Kirim'a ilk defa yerlesen Türkler, MS 395 yilinda Büyük Kavimler Göçü ile Kirim'i vatan yapmislar ve birçok devlet kurmuslardir. Mogol, Altinordu, Kirim Hanligi ve Osmanli Imparatorlugu idaresine giren Kirim, 1774 yilinda Küçük Kaynarca anlasmasi ile bagimsiz devlet olmus, 1783 yilinda Rus isgaline ugramis, 1793 yilinda yapilan Yas Antlasmasi ile Ruslarin idaresi altina girmistir.

Ruslara karsi kanli isyanlar baslamis, 1790 isyaninda 300 bin, 1860- 62 yillarinda 142 bin Türk sadece sürgün edilmis, bu isyanlarda sehit olanlarin, tutuklananlarin hesabi bile yapilmamistir.

1900'lü yillarda Ismail GaspiraIi'nin öncülügünde baslâyan Millî Hareket, Ekim 1917 devrimi sonrasi 26 Aralik 1917'de Kirim Cumhuriyetinin ilânina neden olmus, ancak 3 yil sonra 20 Ekim 1920'de tekrar Rus isgaline maruz kalmistir. 18 Ekim 1921 yilinda de Kirim Tatar Muhtar Cumhuriyeti adi ile SSCB'ye baglanmistir.

1924-1945 aci geçen yillar olmus, II. Dünya Harbinde Alman isgaline ugrayan Kirim, Almanlarin çekilmesinden sonra tekrar Rus isgaline ugramis, Almanlarla is birligi yaptigi gerekçesi ile 18 Mayis 1944 tarihinde Kirm'da tek Türk kalmamacasina sürgüne tâbi tutulmuslardir. Bu sürgünde 100 binin üzerinde. Türk katledilmistir. Yerlerine Rus ve Ukraynalilar yerlestirilmistir.

27 Subat 1954 yilinda SSCB Yüksek Sovyet'inin karariyla Ukrayna'ya baglanan Kirim, 1967'de Kremlin'in yayimladigi bir kararla sürgündeki Kirim Türklerine vatana dönüs izni çikmistir.

SSCB'nin dagilmasindan sonra Kirim, Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasinda çibanbasi olmustur. Kirim'da bulunan ve dünyanin en güçlü donanmalarindan biri olan Karadeniz Filosu bu anlasmazligin temelini olusturmaktadir. Ayrica Kirim nüfusunun %60'ini teskil eden Ruslarin varligi da anlasmazligin ikinci sebebidir.

Kirim'da mevcut asiri Tatar milliyetçiligi SSCB'nin dagilmasindan sonra aktif olarak faaliyete geçmis, 1950 yilinda kurulan "Kirim Tatar Milli Hareketi" 1989 yilinda Özbekistan'da yapilan bir toplantida "Kirim - Tatar Millî Hareketi Teskilâti" adini alarak, Kirim'da teskilâtlanmaya baslamistir.

1991 yilinda Kirim'da yapilan seçimlerde basari gösteremeyen Kirim Türkleri, Kirim-Tatar Millî Hareketi Teskilâtinin basarili çalismalari sonucu, ayni yil Kirim - Tatar Kurultayinda Kirim Cumhuriyetinden ayri 33 üyeli "Kirim - Tatar Millî Meclisini" kurmuslardir. Bunun sonucu 1993 Kirim seçimlerinde, Kirim Yüksek Sovyeti 38 kisilik Kirim Parlâmentosunda 14 milletvekilinin Türk olmasini kararlastirmistir. Bu seçimlerde 55 Rus, 14 Türk parlâmentoya girmis, Türk milletvekillerinden birisi basbakan yardimcisi, ikisi de bakan olmustur.

1994 yili Cumhurbaskanligi seçimleri Rusya ile Ukrayna arasinda müthis bir yarisa sahne olmus, Rus ve Ukraynali iki isimin katildigi seçimlerde Rus aday kazanmis, Cumhurbaskani olan Rus Meskov Rusya ile yakin iliskiye girerek, hazirladigi yeni anayasada Kirim'i Rusya Federasyonu'na baglamaya kalkmistir. Ukrayna bu anayasayi feshederek, Meskov'un elinden bütün yetkilerini almis, yerine Ukrayna kökenli A. Lenoid Kravçuk'u devlet baskani, Kirim Türk'ü Dr. Ilmi Üner'i de yardimcisi olarak atamistir. A. Lenoid Kravçuk'un basarisiz idaresi üzerine 31 Mart 1995 yilinda Kirim Hükümetini dogrudan Ukrayna Cumhurbaskanligina baglamis, 20 Nisan 1995 yilinda da Cumhurbaskanligi kaldirilarak yerine bir komisyon kurulmustur.

Kirim Türkleri bu gelismeler üzerine 26-30 Haziran 1996 tarihinde 3. Kurultaylarini yaparak yeniden 30 milletvekili seçmisler ve yeniden bagimsizlik deklarasyonu yayimlamislardir.

Kirim'da en önemli sorun, Türklerin nüfus azligi, Kirim Tatar Milli Hareketi ile Kirim Tatar Millî Meclisi arasindaki sürtüsmeler ve asiri Tatar milliyetçiligidir. Diger bir sorun ise her iki teskilâtin liderligini yapan M.A. Kerim Cemiloglu'dur. Kirim Tatar teskilâtlarina kendi yandaslarini getirmekte, Kirim Tatarlarini kendi kontrolü altinda tutarak, diger milliyetçilere hak tanimadigi degerlendirilmektedir

Saha Cumhuriyeti

Dogu Sibirya'da Rusya Federasyonuna bagli özerk bir Türk cumhuriyetidir. Ülkenin yüzölçümü 3.103.000 km2 ile Türkiye'nin dört kati büyüklügündedir. Nüfusu 1.2 milyon olan cumhuriyette bu nüfusun 480 binini Saha Türkü teskil etmektedir. Ruslar %50 ile çogunluktadir. Baskenti Yakuts olan Saha Cumhuriyetinde yasayan Saha Türkleri Saman olup, Müslümanlik yeni yeni yayilmaya baslamistir. Eski Türk kültürünü hâlâ muhafaza eden Sahalar, hâlen Ruslarin uydurma Kril alfabesini kullanmaktadir.

17'nci yy. baslarinda Rus isgaline ugrayan Sahalar, 1633-1638 yillari arasinda Ruslarla amansiz bir mücadeleye girmislerdir. Teknik ve sayisal açidan az olan Sahalar karsisinda Ruslar 1638 yilinda Ruslar bütün Sahaistan'i ele geçirip, "Yakut Askeri Idaresi"ni kurmuslar ve Sahaistan'i Rusya'nin bir vilâyeti olarak ilân etmislerdir.

1905 yilinda Rusya'daki karisikliktan faydalanan Sahalar, 9 Ocak 1906 tarihinde "Yakut Mili Birligi"ni kurarak, 27 Nisan 1906 yilinda ayaklanmislar, tutuklanarak en agir cezalara çarptirilmislardir.

1917 Komünist Ihtilâlinden sonra Yakutistan komiseri ve Yakut Millî Komitesi, Sovyet yönetimini tanimamis, akabinde Saha milliyetçileri Saha Omux "Saha Milleti" ve Saha Aymax "Saha Kavmi" adli teskilâtlari kurmuslardir. 1918 yilinda bagimsizliklarini ilân eden Sahalar, Kizil Ordunun 30 Mart 1919 yilindaki büyük katliamiyla karsilasarak 1921 yilina kadar bütün ülkenin isgaline mani olamamislardir.

27 Nisan 1922'de otonom, 1923 yilinda muhtar cumhuriyet olan Sahaistan, SSCB'nin dagilmasi ile birlikte, 1990 yilinda bagimsizligini ilân etmis, ancak Rusya Federasyonunun baskisi ile 1991'de Rusya Federasyonuna bagli özerk cumhuriyet hâline dönüsmüstür.

Saha Parlâmentosunda ezici çogunluk Ruslarda bulunmaktadir. Bagimsizlik ve milliyetçilik hareketinin basini çeken Uhhuan Nikolayaviç'in basinda bulundugu "Keskile" hareketidir. Bu hareket hiçbir yerden vardim almadan faaliyetine devam etmektedir.

Tataristan Cumhuriyeti

Rusya Federasyonuna bagli Volga nehri boylarinda yer alan Tataristan, Çuvasistan ve Baskurtistan Türk cumhuriyetlerine komsu bir ülkedir.

Volga Nehri üzerinde yapilan barajla üç parçaya bölünen Tataristan'in yüzölçümü 67.836 km2'dir.

Cumhuriyetin nüfusu 3.750.000 (1992) olup, nüfusun %53'ünü Tatar Türkleri, %42'sini Ruslar teskil etmektedir. Tataristan disinda 7 milyon Tatar Türkünün yasadigi tahmin edilmektedir.

Baskenti Kazan sehridir. Çogunlukla Müslüman olan ülkede küçük bir kisim Ortodoks bulunmaktadir.

Tatar Türkçesi, Türk lehçelerinin Kipçak grubuna dahildir. Bugün Lâtin harfine geçme çalismalari yapilmaktadir. 1552 yilinda Rus isgaline ugrayan Tataristan, asirlarca sürecek isyan, göç, sürgün, Hristiyanlastirma, Ruslastirma ve topraklarinin elinden alinmasi ile karsi karsiya yasamis, milyonlarca Tatar Türk'ü bu ugurda sehit olmustur. Bütün bunlarin sonucu 29 Kasim 1917'de ilân edilen Idil-Ural devleti, 1918 yilinda Tatar-Baskurt, 27 Mayis 1920 yilinda da Tatar Muhtar Cumhuriyetine dönüsmüstür.

SSCB'nin yikilmasiyla 30 Agustos 1990 yilinda Tataristan Parlâmentosunun aldigi bagimsizlik kararini 1 Subat 1992'de ilân edilmis, Mart 1992 yilinda halk referandumu ile kabul edilerek, 30 Agustos 1992 yilinda Bagimsizlik Deklârasyonu ile yayimlanmis, ancak Rusya Federasyonu bu bagimsizligi kabul etmeyerek Tataristan'a Özerk Cumhuriyet statüsü tanimistir. 15 Subat 1994'te iki taraf arasinda yapilan anlasmada belirli tavizler almistir.

Bugün Tataristan'da Millî Hareket Partileri ve teskilâtlari çalismaktadir. Bunlar arasinda "Tataristan Içtimaî Merkezi Hareketi", "Tataristan Milli Ittifak Partisi", "Demokratlar Partisi", "Mercani Cemiyeti", "Bulgar el-Cedid Teskilâti", "Azatlik Tatar Gençler Birligi", "Türk Halklari Asamblesi", "Dünya Türk Gençler Birligi"dir.

En önemli ve etkili hareket Tataristan Içtimaî hareketidir.

130 üyeli parlâmentoya sahip Tataristan'da Devlet Baskani Mintimer Saimiyev, Basbakan ise bagimsizlik yanlisi Ferit Muhammetsin'dir. TC. Kazan'da temsilcilik açmak için faaliyete geçmis, Moskova'dan izin beklemektedir.

Tuva Cumhuriyeti

Orta Asya'da Sibirya'nin en büyük nehirlerinden biri olan Yenisey nehri boylarinda Yukari Yenisey havzasinda yer almaktadir. Rusya, Hakas, Altay ve Mogolistan'la komsu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km2'dir.

Baskenti Kizil sehridir. Nüfusu 306.600 olan cumhuriyette bu nüfusun 207 bini Tuva Türküdür. Rus ve Mogol diger siralari almaktadir. Ayrica Rusya'da 180 bin, Mogolistan'da 24 bin Tuva Türkünün yasadigi tahmin edilmektedir.

Tuva halki genellikle Saman olup, dili Türkçedir. 1940'lardan sonra Kril harfleri kullanmaya baslamislardir. Orta Asya'nin en eski yerli halklarindan biri olan Tuva Türklerinin çekirdegi M.Ö. VIII- III. asra kadar dayanmaktadir. Hun, Gök-Türk, Kirgiz, Mogol, Mançu-Çin ve Rus idaresinde yasayan Tuva, 1911 yilinda isyan ederek bagimsizligini ilân etmis, 1914 yilinda Rus isgali ve 1917'de komünistlerin iktidara gelmesiyle, 14 Agustos 1921 yilinda Tannu-Tuva Halk Sovyet Cumhuriyeti kurulmus, 1930 yilinda Tuva Halk Cumhuriyeti adini alan Tuva 1944 yilinda tekrar Ruslar tarafindan isgal edilerek, SSCB'nin bir parçasi olmustur.

Ekim 1961 yilinda otonom bölge, SSCB'nin parçalanmasiyla Mart 1991'de Özerk Cumhuriyet olmustur.

Tuva Parlâmentosunda Türkler çogunlukta olmasina ragmen, hükümetin Rus yanlisi bir politika izledigi dikkati çekmektedir.

Karakalpak Cumhuriyeti

Özbekistan Cumhuriyetine bagli özerk bir cumhuriyetti Özbekistan'in kuzeybatisinda yer alan cumhuriyetin nüfus 423.436 civarindadir.

Rus knezlerinin kalabalik Peçenek boylarini hudut boylarina yerlestirmesiyle ve Karakalpak giydiklerinden bu adi anilan topluluk, Türk diyalekti ile konusan bir Türk boyudur.

1925 yilinda Kazakistan'a bagli muhtar bölge olan Karakalpakistan, 1932 yilinda Kazakistan'dan ayrilarak, Muhtar Cumhuriyet olmus, 1936 yilinda Özbekistan'a baglanmistir.

Nahcivan Cumhuriyeti

Türkiye'nin dogu sinirinda, Azerbaycan'a bagli özerk bir cumhuriyettir. Yüz ölçümü 5.500 km2, nüfusu 272 bin civarindadir. Türkiye ile 11 km'lik bir sinira sahiptir. 1992 yilinda Aras nehri üzerinde açilan bir köprü ile Türkiye'ye kara yolu ile baglanmistir.

Türkiye 16 Mart 1921 yilinda Moskova'da imzalanan Türkiye-Rusya Dostluk Antlasmasinin 3. maddesinde belirtildigi üzere, Nahcivan'in koruyuculuk hakkini üçüncü bir devlete hiçbir zaman birakmamak üzere Azerbaycan koruyuculugunda özerk bir bölge olarak kalmasi kabul edilmistir.

MUHTAR TÜRKK CUMHURIYETLERI

Dogu Türkistan Cumhuriyeti

Dogusunda Mogolistan ve Çin, batisinda Kazakistan ve Kirgizistan, kuzeyinde Rusya, güneyinde Hindistan ve Tibet'le çevrilmis olan Dogu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyetine bagli muhtar bir cumhuriyettir. Yüz ölçümü 1.828.418 km2'dir.

1990 yilindaki bir arastirmaya göre 30 milyon Türk yasamaktadir. En eski Türk yurdu olan Dogu Türkistan, 1876 Çin istilasindan sonra Çinlilestirmek istenmekte ve bu uygulamaya karsi direnen milyonlarca Türkün kani dökülmektedir.

Baskenti Urumci olan Dogu Türkistan'in yer alti ve yer üstü zenginlikleri Çinliler tarafindan sömürülmektedir. Petrol zenginligi basta olmak üzere altin, gümüs, uranyum, bakir, kömür gibi birçok kiymetli madenler bulunmaktadir.

Bugün Dogu Türkistan Bagimsizlik Hareketine karsi, Çin tarafindan acimasizca yargisiz infazlar, iskenceler, organ nakilleri, zorunlu dogum yasagi ve zorunlu kürtaj, ekonomik talan, egitim ve kültürün kisitlanmasi, dini inançlarin kisitlanmasi uygulanmakta, nükleer denemelerin Dogu Türkistan'da yapilmasina devam edilmektedir.

Hun, Göktürk, Uygur, Kensu-Uygur, Edikut-Uygur, Karahanlilar, Uygur Hanliklari, idaresinde yasayan Dogu Türkistan iki kez Çin istilâsina ugramis ve 1876 yilinda Çin idaresine girmistir.

1894 yilinda Çinliler tarafindan "Yeni Kazanilmis Toprak" anlamindaki "Sinkiang-Sincan" olarak adi degistirilmistir. XX. asirda birçok isyanlarla bagimsizlik mücadelesi veren Dogu Türkistan, 12 Kasim 1933 ve 7 Kasim 1944 yilinda iki kez bagimsizligini ilân etmis, ancak Çinlilerin acimasizca katline maruz kalmistir. 1955 yilinda özerk bölge olarak idari statüsü belirlenen Dogu Türkistan, Asya'nin kalbi "Pivot of Asia" olarak nitelendirilmektedir.

Çinlilerin Türkler üzerinde uyguladiklari baski sonucu, son 30 yilin en büyük isyani 2 Subat 1997 günü patlak vermis, Kadir gecesi Gulca sehrinde bir camide Kur'an okuyan kadinlarin Çin milislerince dövülmesi ve üçünün iskence ile öldürülmesi neticesinde olaylar baslamistir.

45 yildir bagimsizlik ve özgürlük yanlisi yer alti faaliyet gösteren "Dogu Türkistan Halk Partisi" ile "Dogu Türkistan Islâm Partisi" mensuplari devreye girerek, Kizil Çin askerlerinin saldirilarina karsi koymaya baslamislar, olaylar ayaklanmaya dönüsmüs, sonuçta bes bine yakin Dogu Türkistanli tutuklanmis, 162 kisi idam edilmistir.