CEPFORUM : TÜrk DÜnyasina Genel BakiŞ

Glastnost ve Perestroika politikaları sonucunda Varşova Paktı dağılma sürecine girmiş. Önce peyk ülkeler Polonya, Romanya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Macaristan, Yugoslavya bağımsız birer devlet ortaya çıkmıştır. 25 Aralık 1989 tarihinde de Doğu ve Batı Almanya'nın birleşmesi gerçekleşmiştir. Ancak ekonomik bunalımın boyutları SSCB'nin de dağılmasına sebep olmuş, böylece Moğolistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Ukrayna ve Baltık ülkeleri birer birer SSCB'den ayrılarak bağımsız birer devlet olmuşlardır.

Rusya eski Sovyet topraklarının %76'sını elinde tutarak yeni bir yapılanmaya girmiş, Rusya Federasyonu adıyla 16 özerk cumhuriyet ve 5 özerk bölgeden meydana gelen yeni bir devlet ortaya çıkmıştır.

Böylece 1989-90 sonrası oluşan yeni dünya düzeninde ortaya çıkan Türk devlet ve toplulukları bağımsız, federe ve özerk bölgelerde yer almak suretiyle 2000'li yıllara ümitle girmişlerdir.
Türk Dünyası

Bilindiği gibi Glasnost ve Perestroika sonrası dağılan SSCB sonrasında bugün dünyada 7 bağımsız Türk Cumhuriyeti, 13 Özerk Türk Cumhuriyeti, 2 Özerk Türk Bölgesi ve 40'ı aşkın Türk topluluğu bulunmaktadır.

BAĞIMSIZ TÜRK CUMHURİYETLERİ

Azerbaycan Cumhuriyeti

Azerbaycan, Güney Kafkasya'nın doğusunda, Hazar denizinin batısında 86.600 km2'lik bir sahada yer almaktadır. Bölgenin en önemli özelliği kuzey-güney, doğu-batı istikametinde uzanan stratejik geçit ve ticaret yolları üzerinde bulunmasıdır.

1995 sayımlarına göre nüfusu 7.553.000 olan Azerbaycan'ın bu nüfusunun %78.1'i Azerbaycan Türkü, %7.9'u Rus, %14'ünü diğerleri teşkil etmektedir.


Azerbaycan doğal kaynaklar bakımından çok zengindir. Ülkenin en büyük yeraltı zenginliği petrol ve doğal gazdır. Petrolün %77'si Hazar denizinden sağlanmaktadır. Doğalgaz ise Bahar, Kum Adası ve Sangaçal'dan çıkarılmaktadır. Toplam petrol rezervi 8 milyar varil, doğal gaz rezervi 118.65 milyar m3 olduğu tahmin edilmektedir.

Azerbaycan'ı stratejik ülke yapan zengin doğal gaz ve petrol rezervleri yanında, Eski SSCB, yeni Rusya Federasyonunun Basra Körfezi istikametinde Orta Doğu petrollerine yapacağı bir harekât yolu üzerinde bir üs durumunda bulunmasıdır.

Türklerin Azerbaycan'a gelişleri M.Ö. Saka-İskit dönemine rastlamakta, M.S. 395 yılında Hun Türklerinin bir kısmının Azerbaycan'a geldikleri bilinmektedir. Azerbaycan'ın Türkleşmesi M.S. VII-VIII yüzyıllarda tamamlanmış, Selçuklu, Atabegler, İlhanlılar, Safeviler, Afşar, Kaçar ve Hanlıklar döneminde de perçinlenmiştir.

XVI.-XVII. yüzyıllarda Türk topraklarını işgale başlayan Rusya XVII. yüzyılda Kafkasya'ya inmeye başlamış, 1828 yılında Aras Nehri'nin kuzeyi Rusya, güneyi İran'ın eline geçmiştir.

1828 yılında Tebriz Erzurum çevresinden Ermeniler göç ettirilerek Eriyan ve Karabağ'a yerleştirilmiş, 1905 yılından itibaren de Türkler ve Ermeniler arasında çatışmalar başlamıştır.

1905 Ihtilâli Azerbaycan'da yeni gelismelere yol açmis, 28 Mayis 1918 de "Milli Azerbaycan Cumhuriyeti" ilân edilmis, ancak 27-28 Nisan 1922 gecesi Ruslar tarafindan isgal edilerek, 1922'de "Kafkasya Ötesi Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti"ne katilmis, 1936'dan sonra ise Azerbaycan SSC adini almistir.

1980'li yillarin sonuna dogru Karabag olaylari tekrar alevlendirilmis, Türk-Ermeni çatismasi baslamis, SSCB'nin dagilmasindan sonra BDT'ye katilmak istemeyen, bagimsizligini isteyen Azerbaycan'in Baskenti Bakû, 19-21 Ocak 1990 günü Kizil Ordu tanklarinin isgaline ugramis, binlerce Azerbaycan Türkü katledilmistir.

Yeniden Milli Mücadele ülküleri canlanan Azerbaycan Türkü teskilâtlanmaya baslamis, Çenliber, Yurt, Varlik ve Genç Âlimler Birligi Teskilâtlari kurulmustur. 18 Subat 1988'de baslayan mitingler Millî Azatlik Hareketinin ilk adimini olusturmus, 16 Haziran 1989 günü ise yapilan bir kongrede "Azerbaycan Halk Cephesi" (AHC) kurulmustur. Liderligine seçilen E. Elçibey ile halk hareketi yönetilmeye baslanmistir.

Bu hadiseler AHC'nin faaliyetlerini artirmaya ve ülkede yayilmasina sebep olmus, 30 Eylül 1991'de bagimsizligini ilân eden Azerbaycan, bunu yeterli görmeyerek 7 Haziran 1992'de yapilan Cumhurbaskani seçiminde Komünist Parti lideri Ayaz Muttalibov'u Cumhurbaskanligindan uzaklistirarak, E. Elçibey'i Cumhurbaskani seçmistir.

4 Haziran 1993'te Suret Hüseyinov'a bagli güçler ayaklanmis, 1 yil süren AHC iktidari sona ermis, Elçibey Bakû'yü terk etmis, isyan sirasinda Meclis Baskanligina getirilen Haydar Aliyev, 3 Ekim 1993'de yapilan seçimlerde cumhurbaskani seçilmistir.

4 Ekim 1994 ve 17 Mart 1995 tarihlerinde Aliyev yönetimine karsi iki darbe daha olmus, ancak basarili olamayan bu darbeler neticesinde sert önlemler alinmistir. AHC kapatilmis, siyasî alanda ise anayasa taslagi ve seçim kanunu ardindan çok partili sisteme geçilmis, 12 Kasim 1995 tarihinde seçim yapilmis, ayni anda Anayasa halk oylamasi ile kabul edilmistir.

Haydar Aliyev Rusya ve Iran yanlisi bir idare gösterirken, TC'ye de yesil isik yakmaktan geri durmamaktadir. SSCB Komünist Parti Polit Büro üyeligine kadar yükselmis bu kisi zamaninda Azerbaycan'in toprak kaybi da düsündürücüdür.

1998 yili baslarinda Azerbaycan'da 32 parti ve birçok kurulus bir araya gelerek yeni bir Birlesik Cephesi kurmuslardir. Liderligine Bakü'ye dönen E. ELÇIBEY getirilmistir.

Kazakistan Cumhuriyeti

Asya ile Avrupa arasinda en önemli geçis ülkelerinden biri olan Kazakistan doguda Dogu Türkistan, güneyde Kirgizistan ve Özbekistan, batida Hazar denizi, kuzeyde Rusya Federasyonu ile çevrilmis olup, yüz ölçümü 2.717.000 km2'dir. Baskentini Almaati'dan Akmola'ya tasiyan Kazakistan'in nüfusu 16.679.000'dir. Nüfusun % 46'sini Kazak Türkleri, %35'i Ruslar, %3'ünü Almanlar, %3'ünü Ukraynalilar, %11'ini ise digerleri teskil etmektedir.

Dogal kaynaklar yönünden zengin olan Kazakistan petrol ve dogal gaz üretimi açisindan dünyada 23'ncü siradadir. Toplam, 2.1 milyar ton petrol, 1.7 trilyon m3 dogalgaz rezervi bulunmaktadir. Petrol üretimi 1993 yili itibariyle 23 milyon ton, dogal gaz üretimi ise 6.7 milyar m3'tür.

Kazakistan'in bir Türk Yurdu olmasi çok eski olmakla birlikte, Kazak Türklerinin ortaya çikisi Cengiz Han'dan sonradir. Kazaklarin tarih sahnesinde rol almasi ise Özbek Hanlari devrine (1400'lü yillar) rastlamaktadir. Ilk defa Kasim Han Kazaklari kendi hâkimiyeti etrafinda birlestirerek (1520), teskilâtlandirmistir. 18'nci asirda Mogollarin, 19'ncu asirda Ruslarin isgaline ugrayan Kazakistan, 1917 yilina kadar Rus ve Çinlilerle mücadele etmislerdir.

1917 Ihtilâli sirasinda Kazakistan'da bagimsizlik yanlisi olan Alas Orda Partisi, istiklâlini ilân etmis, ancak Ruslarin kanli isgaline karsi duramamistir. Neticede 1919'da Kazak Otonom Cumhuriyeti kurulmus, 1936 yilinda ise Kazakistan SSC hâline dönüstürülmüstür.

SSCB'nin dagilmasindan sonra 25 Ekim 1990 günü egemenligini, 16 Aralik 1991'de bagimsizligini ilân eden Kazakistan, 24 Eylül 1990 yilinda Komünist Partisi birinci sekreteri olan Nursultan Nazarbayev'i Cumhurbaskani yapmis, 1991 yilinda yapilan cumhurbaskanligi seçimlerini de Nazarbayev kazanmistir.

Kazakistan Komünist Partisi 1991 yilinda kendisini feshederek Sosyalist Parti adini alirken, bu parti ile birlikte Kazakistan Halkin Kongre Partisi, Kazakistan Halklar Birligi, Sosyal Demokrasi Partisi Nazarbayev kontrolünde kurulmustur.

Milliyetçi akimi destekleyen Azat ve Jeltoksan gibi muhalif partiler bulunmaktadir.

Yeni anayasa 28 Ocak 1993 tarihinde kabul edilmis, ilk serbest seçimler 7 Mart 1994 günü yapilmis, yeni parlâmentonun 177 üyesinden 135'i dogrudan, 42 üye ise Cumhurbaskani tarafindan olusturulan devlet listesi ile seçilmistir.

Kazakistan'da son hükûmet 1995 tarihinde Basbakan Akejan Kajegeldin baskanliginda kurulmustur. Diger taraftan Cumhurbaskani Nazarbayev 1 Mart 1995 tarihli kararnâme ile Kazakistan Halklar Asamblesini kurmus, bu asambleye Kürt dernegi temsilcilerini bile almistir.

1995 Parlâmento seçimlerinden sonra 25 Nisan 1995 tarihinde yaptirdigi bir referandumla cumhurbaskanligini 1 Aralik 2000 tarihine kadar uzatmistir.

Genel olarak Nazarbayev dengeli bir politika ile iç ve dis dengeleri korumus, ülkedeki siyasî istikrari saglayarak, barisa önem veren tedricî reform politikasina devam etmektedir. Kazakistan'in millî devlet olusmasi yolunda önemli gelismeler saglamistir.

Kirgizistan Cumhuriyeti

Kuzey ve kuzeybatida Kazakistan, güneybatida Özbekistan, güneyde Tacikistan, dogu ve güneydoguda Dogu Türkistan ile çevrelenmis bulunan Kirgizistan Cumhuriyetinin yüz ölçümü 198.500 km2'dir.

Baskenti Biskek olan Kirgizistan'in nüfusu 4.472.000'dir. Nüfus kompozisyonunu %52.4 Kirgiz, %20.9 Rus, %12.7 Özbek, %2.4 Ukraynali, %11.6 digerleri olusturmaktadir.

Önemli dogal kaynaklari kömür, altin, civa ve uranyumdur. Kirgizistan, Orta Asya'daki kömür rezervinin yaklasik yarisini elinde bulundurmaktadir. Petrol ve gaz yataklari genellikle Fergana vadisi kuzeydogu kesiminde yer almaktadir.

Kirgizlara ait ilk kanitlar M.Ö. 2.000 tarihine dayanmaktadir. M.S. VI-XIII yy.'da ilk devletlerini kurmuslardir.

SSCB'nin dagilmasindan sonra 15 Aralik 1990'da egemenligini, 31 Agustos 1991 yilinda bagimsizligini ilân eden Kirgizistan'da Ekim 1990 yilinda parlâmento tarafindan Cumhurbaskani seçilen Askar Akayev 12 Ekim 1991 ve 24 Aralik 1995 yillarinda yapilan seçimlerde tek aday olarak cumhurbaskani seçilmistir.

5 Subat 1995 tarihinde yapilan parlâmento seçimleri sonucu 35 kisilik yasama, 70 kisilik temsilciler meclisi seçilmistir.

Kirgizistan Cumhuriyetinde 12 siyasi parti, çok sayida siyasi grup ve hareket bulunmaktadir. Bunlarin en önemlileri Akayev'i destekleyen "Cumhuriyet Halk Partisi" ile 34 farkli grubun destekledigi ve Halk Cephesi niteligindeki "Kirgiz Demokratik Hareketi"dir.

Eskiden Komünist Partisi üst yönetiminde bulunmamis olan tek Orta Asya'da ülke lideri Akayev'dir. Büyük ekonomik güçlüklere ve bunlarin halkta yarattigi memnuniyetsizliklere ragmen, ülkede saygin konumunu korumaktadir.

Özbekistan Cumhuriyeti

Özbekistan Cumhuriyeti Orta Asya'nin merkezinde Ceyhun ve Seyhun nehri ile Aral gölünün meydana getirdigi ova ile Tanri daglarinin bati eteklerinde yer almaktadir. Kuzey ve kuzeybatisinda Kazakistan, dogu ve güneydogusunda Kirgizistan ve Tacikistan, güneybatisinda Türkmenistan güneyinde ise Afganistan ile komsudur.

447.400 km2'lik bir yüzölçümüne sahip olan Özbekistan nüfusunun (21.700.000) %68.7sini Özbek Türkleri, %10'u Ruslar, %4.2 Tatar Türkleri, %4.2'sini Kazak Türkleri, %3.9'unu Tacikler ve %1.9'u Karakalpak Türkleri teskil etmektedir.

Dogal kaynaklar yönünden zengin olan ülkede petrol, dogal gaz, kömür, altin, bakir, gümüs, volfram ve tungusten baslica madenlerdir. Dünyanin en kaliteli altini Özbekistan'da üretilmektedir.

Özbek adi Altun Orda Beyi Özbek'in adindan gelmektedir. Özbek Hanin tahta geçmesiyle mahiyetindekilere Özbek denmeye baslamis ve sonralari Özbek belli bir Türk toplulugunun adi olarak kullanilmaya baslanmistir.

Özbek ve Buhara Hanligi zamaninda müstakil yasayan Özbekler, 1863 yilinda Rus isgaline ugramistir. 1917 Ihtilâli'nde kisa bir süre bagimsizligini ilân eden Özbekler, Ruslara karsi amansiz bir mücadelede yenik düsmüslerdir.

1924 yilinda Özbek SS Cumhuriyeti olan Özbekistan, SSCB'nin dagilmasindan sonra 20 Haziran 1990 yilinda egemenligini, 1 Eylül 1991 yilinda da bagimsizligini ilân etmistir.

Özbekistan Komünist Partisi Genel Sekreteri Islâm Kerimov 1991 seçimlerinde cumhurbaskani seçilmistir. Ülkede nihaî karar mercii Cumhurbaskanidir. Hâlen yasal faaliyetini sürdüren "Halk Demokrat Partisi" ile "Vatan Terakkiyat Partisi" bulunmaktadir. Muhalefette bulunan Erk Partisi Birlik Hareketi ve Islâmî Rönesans Partisi yasaklanmistir.

Parlâmento seçimleri 1994 tarihinde yapilmis, seçimlerde Cumhurbaskani Islâm Kerimov'un liderligini yaptigi iktidardaki Halk Demokratik Partisi ile Vatan Terakkiyat Partisi katilmis, 243 HDP, 141 VTP üyesi seçilmistir. Hükûmet HDP tarafindan kurulmustur.

Türkmenistan Cumhuriyeti

Hazar denizinin dogusunda yer alan Türkmenistan Cumhuriyeti, kuzeyde Kazakistan, güneyde Iran, güneydoguda Afganistan, dogu ve kuzeydoguda Özbekistan ile komsudur. Yüzölçümü 488.100 km2'dir.

Baskenti Askabat olan Türkmenistan'in nüfusu 4.483.000 (1995)'dir. Bu nüfusun %77'sini Türkmenler, %9.2'sini Özbek Türkleri, %0,9'unu Azerbaycan Türkleri, %0.9'unu Ermeniler, %0.1'ini Almanlar %2.1'ini digerleri teskil etmektedir.

Türkmenistan dogal kaynaklar bakimindan zengin bir ülkedir. Petrol, dogal gaz, sülfür, krom, kursun, brom, kömür ve potasyum en önemli yer alti kaynaklaridir.

Türkmen adi tarih sahnesine X. yüzyilda çikmis, agirlikli olarak Müslüman Oguz boylarina verilen isim olarak kullanilmistir.

1880 Rus isgaline kadar, çesitli devletlerin idaresinde yasayan Türkmenler, 1916'da baslayan Türkistan milli ayaklanmasina katilmislar, 1920 yilinda tekrar Rus isgaline ugramislardir. 1924 yilinda Türkistan SS Cumhuriyeti kurulmus, SSCB'nin dagilmasindan sonra 22 Agustos 1990 tarihinde egemenligini, 27 Ekim 1991 tarihinde bagimsizligini ilân eden Türkmenistan'da ilk parlâmento seçimi 7 Ocak 1990 tarihinde yapilmistir.

27 Ekim 1990 yilinda Cumhurbaskani seçilen eski Komünist Partisi lideri Saparmurat Türkmenbasi, Komünist Partinin ismini degistirerek, "Türkmenistan Demokrat Partisi" ismini vermistir. 15 Ocak 1994 tarihinde yapilan bir referandumla görev süresini 2002 yilina kadar uzatmistir. Türkmenistan yönetimi içinde bulunulan durumda çok partili sisteme karsi çikarken, bununla birlikte az sayida aydinin olusturdugu "Agizbirlik Hareketi" ve "Demokrat Parti" en önemli muhalefeti olusturmaktadir.

Yasama gücü "Halk Maslahati" ve meclis tarafindan paylasilmaktadir. Halk Maslahati üst yasama gücünde olup, Bakanlar Kurulu da buradan çikmaktadir. Son yapilan 11 Aralik 1994 seçimlerinde Türkmenistan Demokratik Partisi kazanarak hükümeti teskil etmistir.

Baskenti Gorno-Altay'dir. Müslümanlik, Hristiyanlik ve Samanizm yaygin dinleri yaygindir. Dilleri Türkçedir.

SSCB'nin dagilmasindan sonra 1991 yilinda muhtar, 1992 yilinda Rusya Federasyonuna bagli Özerk Cumhuriyet hâline gelen Altay Cumhuriyetinin en büyük problemi nüfusunun %60'inin Rus olmasidir. Bu durum Altay Parlâmentosu ve devlet kadrolarina yansimis olup, cumhuriyette Ruslar ezici bir çogunluga ve kontrole sahiptir.

Cumhuriyette milliyetçilik akimi, Türk dil ve kültürünü muhafaza çok güçlü olup, tam bagimsizlik ve Russuz bir Altayeli'ne kavusmak için faaliyet gösteren birçok kisi ve kuruluslar aktif çalismalarini sürdürmektedirler.

Ancak bugünkü sartlar geregi Ruslarla iyi geçinmek zorunda olduklarindan "millî" direnis zayif görünmektedir. Parlâmentodaki Türk milletvekilleri içerisinde bagimsizlik hareketleri mevcut olup, "Altay Halk Cephesi" bu kuruluslarin basini çekmektedir. Altay Cumhuriyetinde çok güçlü ve büyük taraftari bulunan "Altay Halk Cephesi" maddî destekten yoksundur. Maddî destek saglayacaklari ve yol gösterecekleri aramaktadir.
Bütün bunlara ragmen devlet baskani önderliginde hükümet yurt disinda elçi bulundurma karari almis, bu amaçla TC Disisleri Bakanligina müracaat bile yapilmistir. 1.5 yil geçmesine ragmen netice alinamamistir.

Kuzey Kibris Türk Cumhuriyeti

KKTC, Türkiye'nin 60 km güneyinde bulunan Kibris adasi üzerinde kurulmustur. Yüzölçümü 3.335 km2'dir. Toplam 9.251 km2 olan ada yüzölçümünün %35'i KKTC'ye aittir.

KKTC'nin nüfusu 200.587 olup, az miktarda Rum ve Maronit yasamaktadir.

Bilindigi gibi 1878 yilinda Ingilizler'e geçici bir süre verilen ada, Ingilizler'in sözünde durmamasi üzerine Türkiye'ye geri verilmemis, zamanla nüfus çogunluguna kavusan Rum kesimi ENOSIS'i gerçeklestirmek için Türk ve Ingilizlere saldirilara baslamislardir.

Türkiye, Ingiltere ve Yunanistan garantörlügünde 1960 yilinda kurulan Kibris Cumhuriyeti, Rumlarin ENOSIS idealidir. Petrol, dogalgaz, sülfür, krom, kursun, brom, kömür ve potasyum en önemli yer alti kaynaklaridir.

Baskurtistan Cumhuriyeti

Rusya Federasyonu içerisinde, Avrupa kisminda Orta Idil bölgesinde yer alan Baskurtistan'in batisinda Tataristan Türk Cumhuriyeti yer almaktadir. Yüzölçümü 143.600 km2'dir.

Nüfusu 3.944.000 olan Baskurtistan Cumhuriyetinde %24.3 Baskurt, %40.3 Rus yasamaktadir. 1.6 milyon Baskurt ise Rusya Federasyonunun çesitli bölgelerine dagilmistir.

1552 yilinda Rus isgaline ugrayan Baskurtistan, 1941 yilina kadar çesitli araliklarla isyan etmis, bagimsizlik ugruna milyonlarca Baskurt sehit olmustur. 30 bin Baskurt Slâvlara köle olarak satilmis, topraklari zorla elinden alinmis, Hristiyanlastirmaya çalisilmis, her türlü Rus melâneti üzerlerinde denenmistir.

1905 Ihtilâlinden sonra kültürel kalkinma atagi, 1917 yilinda Bolseviklerle yapilan is birligi neticesinde 23 Mart 1919 yilinda Baskurtistan Muhtar Cumhuriyeti kurulmustur. Baskurtlar mücadeleyi birakmamislar. SSCB'nin dagilmasiyla birlikte 15 Ekim 1990 tarihinde bagimsizliklarini ilân etmislerdir.

Rusya Federasyonu Baskurtlarin bagimsizligini kabul etmemis, Rus baskisi üzerine büyük bir mücadele baslamis, ekim 1991 yilinda Baskurt gençleri parlâmentodaki Rus bayragini indirerek, Baskurt bayragini dikmislerdir. Bu gelismeler üzerine 14 Ekim 1991 tarihinde Baskurtistan'a Özerk Cumhuriyet statüsü taninmistir.

Bugün parlâmentosu, anayasasi, cumhurbaskani ve bayragi bulunan Baskurtistan'da Devlet Baskanligina 3 Agustos 1994 tarihinde yapilan seçimlerde Baskurt Türkü ve bagimsizlik yanlisi Murtaza Ubeydullah-RAHIM (Murtaza Rahimov) seçilmistir.

24 Agustos 1994 yilinda Murtaza Ubeydullah Çernomirdin ile, daha sonra Yeltsin ile yetki devri anlasmasi yaparak, büyük imtiyazlar elde etmistir.

Baskurtistan'da Türk milliyetçiligi ve bagimsizlik hareketi ile ilgili çesitli parti ve teskilâtlar aktif olarak çalismaktadir. Bunlarin en önemlileri "Baskurt Yaslar Ittifaki", "Baskurt Millî Firka Partisi", "Baskurt Kadinlar Uyusmasi", "Baskurt Kazaklar Uyusmasi" ve "Baskurt Gençler Ittifaki"dir.

1996 yilinda "Bütün Dünya Baskurtlar Kurultayi"ni toplamislar, "VI. Türk Dünyasi Gençlik Günleri ve Kurultayi"na ev sahipligi yapan Baskurtistan, Türk milliyetçiligi ve bagimsizlik konusunda ne kadar hassas olduklarini bütün dünyaya göstermislerdir.

Çuvasistan Cumhuriyeti

Rusya Federasyonuna bagli özerk bir cumhuriyettir. Rusya Federasyonunun Avrupa kisminin merkezinde, Volga nehrinin orta bölgesinde çok önemli su ve kara yollari üzerinde yer almaktadir.

Yüzölçümü 18.300 km2 olan Çuvasistan'in Baskenti Çeboksari olup, nüfusu 1.839 biridir. Bunun %67.8'ini Çuvas Türkleri, %26.7'sini Ruslar teskil etmektedir. 2 milyonun üzerindeki Çuvas Türkü, Cumhuriyet topraklari disinda yasamaktadir.

1552 yilinda Kazan Hanligi idaresinde iken Rus isgaline ugrayan Çuvasistan, Baskurtlar gibi ardi arkasi kesilmeyen isyanlara katilmislar, 1572-1584, Stafin-Razin Köylü Savaslari, 1774-1776 isyanlari en kanlilari olmustur.

1917 Komünist ihtilâli sonucu 1920 yilinda muhtar, 20 Nisan 1925 yilinda da federe cumhuriyet olan Çuvasistan, SSCB'nin dagilmasi üzerine 24 Ekim 1990 yilinda bagimsizligini ilân etmis, ancak Rusya Federasyonunun baskisi üzerine 1991 yilinda Rusya Federasyonuna bagli özerk bir cumhuriyet olmustur.

Kendisine özgü parlâmentosu, anayasasi, bayragi ve millî marsi bulunan Çuvasistan'da Devlet Baskani ayni zamanda parlâmento baskani olarak da görev yapmaktadir. Devlet Baskani Nikolay Vasiyeviç Fyodorov ayni zamanda Rus Devlet Baskanligi hukuk bürosu üyesidir.

Parlâmentoda üstün durumda bulunan Çuvas Türkleri, Rusya'dan birçok taviz kopârttiklari için aktif direnis hâlinde degillerdir. Bagimsizlik yanlisi birçok kisi ve kurulus daha ziyade Türk suuru ve kültürünü korumak ve gelistirmek amaciyla teskilâtlanmislardir.

Bunlarin en önemlileri "Çuvas Türk Halki Millî Hareketi" ile Çuvas Milli Akademisinin kurucusu olan Mihail Yuhma'nin yaptigi "Nasyonel Grup"tur.

Dagistan Cumhuriyeti

Baskenti Mohaçkale olan Dagistan Cumhuriyeti 20 Ocak 1921 yilinda kurulmus olup, yüz ölçümü 50.300 km2'dir. Nüfusu 1.802.000 olan Dagistan Cumhuriyetinde irili ufakli degisik 30'dan fazla halk bulunmaktadir.

Dagistan Cumhuriyetinde Türkler çogunlugu teskil etmektedir. Kumuk Türkleri, Nogay Türkleri, Türkmenler daginik halde Dagistan Cumhuriyetinde yasamaktadirlar.